Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Belirtileri, Nedenleri ve Anlaşılması
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle öğrenme güçlükleriyle birlikte görülebilen bir davranış sorunudur. Bir kişide DEHB tanısı koyabilmek için belirli kriterlerin karşılanması gerekir: dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtilerinin 7 yaşından önce başlaması, birden fazla ortamda (örneğin, okul ve ev) görülmesi, sürekli olması ve kişinin yaşamını olumsuz etkilemesi önemlidir.
Bu bozukluk, tüm çocukların yaklaşık %3’ünde görülür ve erkek çocuklarda daha sık rastlanır. Ergenlik dönemine girildiğinde belirtilerde genellikle bir azalma gözlemlenir, ancak bu, bozukluğun tamamen ortadan kalktığı anlamına gelmez.
DEHB’nin Olası Nedenleri
DEHB’nin kesin nedenleri tam olarak belirlenemese de, çeşitli faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir:
Genetik Yatkınlık: Ailede DEHB öyküsü (özellikle ebeveynlerden birinde hiperaktivite bulunması) olan çocuklarda görülme riski daha yüksektir.
Beyin Kimyasallarındaki Sorunlar: Beyinde mesaj alışverişini sağlayan nörotransmitter adı verilen kimyasalların dengesizliği veya işlev bozuklukları DEHB’ye yol açabilir.
Doğum Öncesi veya Sonrası Beyin Zedelenmeleri: Doğum sırasında veya doğum sonrası erken dönemde meydana gelen beyin dokusu zedelenmeleri, DEHB riskini artırabilir.
Çocukluk Çağı Rahatsızlıkları ve Gelişimsel Problemler: Bazı çocukluk çağı hastalıkları ve gelişimsel gecikmeler de hiperaktiviteye neden olabilir.
DEHB Belirtileri: Hiperaktivite ve Dürtüsellik
DEHB’nin hiperaktivite ve dürtüsellik bileşenleri, genellikle aşağıdaki davranışlarla kendini gösterir:
Kıpır kıpır olma: Yerinde duramazlar, sürekli hareket halindedirler.
Oturduğu yerde duramama: Derste veya yemekte yerlerinde sabit durmakta zorlanırlar.
Gereksiz yere koşuşturma, eşyalara tırmanma: Ortama uygun olmayan şekillerde hareketlilik sergilerler.
Sakince oynamakta zorlanma: Sessiz ve sakin oyunlara odaklanmakta güçlük çekerler.
Sürekli hareket etme: Genel olarak yüksek bir enerji seviyesine sahiptirler.
Çok konuşma: Sıklıkla aşırı ve durmaksızın konuşurlar.
Bu belirtilerden en az altısının, birden fazla ortamda ve en az altı aydır görülmesi durumunda hiperaktivite ve dürtüsellik açısından dikkat eksikliği olabileceği düşünülür.
DEHB Belirtileri: Dikkat Eksikliği
DEHB’nin dikkat eksikliği bileşeni ise aşağıdaki davranışlarla gözlemlenebilir:
Belirli bir işe ya da oyuna uzun süre dikkatini vermekte zorlanma: Kolayca sıkılır ve dikkatleri dağılır.
Dikkatin kolayca dağılması: Çevresel uyaranlardan kolayca etkilenirler.
Basit hatalar yapma: Dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapmaya eğilimlidirler.
Başladığı işi bitirememe: Bir göreve başladıktan sonra yarım bırakma eğilimi gösterirler.
Kendisiyle konuşulurken dinliyormuş gibi görünme: Aslında akılları başka yerdedir.
Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma: Planlama ve organize etme becerileri zayıf olabilir.
Yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma: Ev ödevleri veya okul aktiviteleri gibi zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınırlar.
Etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme: Okul eşyaları, oyuncaklar gibi günlük eşyalarını sık sık kaybederler.
Günlük etkinliklerde unutkanlık: Günlük rutinlerde veya verilen talimatlarda unutkanlık yaşayabilirler.
Sonuç ve Uzman Desteği
DEHB, bir çocuğun akademik başarısını, sosyal ilişkilerini ve genel yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen bir bozukluktur. Eğer çocuğunuzda yukarıdaki belirtilerden şüpheleniyorsanız, doğru tanı ve uygun destek için çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanına başvurmanız büyük önem taşır. Erken teşhis ve müdahale, çocuğun potansiyeline ulaşmasında ve yaşam kalitesini artırmasında kritik bir rol oynar.
